ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΕΑ

Σαν ελάχιστος φόρος τιμής απέναντι σ' ένα σπουδαίο διανοητή, που εδώ και λίγες μέρες απέδρασε οριστικά από τα εγκόσμια και αποτελεί "παρελθόν".
Ένα παρελθόν, ωστόσο, που -όπως έγραψε ο ίδιος- "απ' όποια απόσταση κι αν σε σημαδέψει, θα πετύχει πάντα το στόχο του".
Ο Κωστής Παπαγιώργης, είχε το μοναδικό προνόμιο να σημαδεύει μέσα στη σκέψη και τον ψυχισμό μου με μοναδική ακρίβεια και αποτελεσματικότητα.
Γι' αυτό και η μνήμη του θα είναι πάντα παρούσα και σε κάθε ανάμνησή μου από τα κείμενά του θα "ξαναβρίσκω μια πτυχή της ζωής μου".

Σαν ελάχιστος φόρος τιμής, μερικές από τις σκέψεις του:

"Η ανάκληση αγρεύει υλικό μέσα από το βασίλειο της ιδιωτικής απουσίας. Όλα "λείπουν" από το παρελθόν τους. Οριστικά και αμετάκλητα. Τους πλάθει αυτό που δεν είναι πια, αυτό που παρήλθε, που δεν μετέχει στο παρόν· κατά συνέπεια η αναδρομή άγεται πριν απ' όλα από τη νοσταλγία - ενίοτε το πένθος για τον απολεσθέντα χρόνο.
..............
Το μέλλον αναμένεται χωρίς να υφίσταται· το παρόν είναι και εν ταυτώ δεν είναι, όσο για το παρελθόν, αποτελεί ένα κοιμητήριο από διαφυγόντα και ανεπίστροφα παρόντα. Τι είναι λοιπόν η περιλάλητη πραγματικότητα; Τριμερής αστάθεια με υπαίτιο το χρόνο;
..............
Δοθέντος ότι μόνο το παρόν συμφύεται με τη ζωή, πάσα ανάμνηση είναι αρωγός του παρόντος αλλά ποτέ σφετερίστριά του.
...............
Μολονότι θέλουμε να μιλήσουμε για επικράτεια της απουσίας, καθώς δεκαετίες ολόκληρες διαλύονται μέσα στο παρελθόν, η δυνατότητα της ανάμνησης δεν το επιτρέπει. Όσο έμπειροι είμαστε μέσα στις καταστάσεις του παρόντος, άλλο τόσο επιδέξιοι αποδεικνυόμαστε στις ανακλήσεις των παρελθόντων νυν. Αυτά είναι η τράπεζα της ψυχής, το μύχιο ταμείο της προσωπικότητας. Κάθε ανάκληση δεν συνιστά συμπτωματικό κυνήγι χαμένων νυν μέσα στο παρελθόν αλλά σύνδεση με τη βαθύτητα του εγώ.
.............
Σε κάθε ανάμνηση ξαναβρίσκουμε μια πτυχή ζωής· κάθε επιστροφή φέρει τη λεία μιας παλαιάς εικόνας· συνεπώς, αν η μνήμη διακατέχεται από ένα στοιχείο ενότητας, αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από το εγώ.
Γι' αυτό και το παρελθόν δεν έχει νόημα ως αυτούσιο μέγεθος παρά μόνο ως αέναος συσχετισμός παρελθόντος-παρόντος.
.............
Με τα χρόνια, καθώς το παρελθόν πληθαίνει και ανατοκίζεται παραπειστικά, γινόμαστε θέλοντας και μη διαχειριστές του. Πλούτος και δυστυχία μαζί, χαρά και απώλεια-δεν έχει σημασία. Το δεδομένο μετράει. Η ζωή που διάβηκε εσωτερικεύεται αυτοσχεδίως, αποκτά ηλικίες που δεν είχε, μονίμως αναμορφώνεται συνοδεύοντας τη συνείδηση και θυμίζοντας ενίοτε τρελό που οδηγεί έναν τυφλό.
...........
Εκεί που η μνήμη συνιστά το χαμένο χρόνο ως ίχνη, εμείς επιθυμούμε να επανέλθει η ίδια η πραγματικότητα ως ατόφια ζωή. Όχι πριν και μετά, όχι πρόσφατο και απώτερο παρελθόν, παρά άμεσο παρόν - όλα τα χρόνια στο νυν.

Η μνήμη κατέχει μονάχα ό,τι χάσαμε. Κι όμως επιστρέφουμε ισοβίως στα χαμένα."

Aπό το βιβλίο του, "ΠΕΡΙ ΜΝΗΜΗΣ"

ROSEBUD

Εν αρχή ην η εικόνα

Το ηλιόλουστο δωμάτιο. Η αγκαλιά του πατέρα. Το κλάμα του μωρού. Το φιλί και το χάδι της μητέρας.

Το χαρτί και το μολύβι. Η διορθωτική κίνηση.

Τα χρόνια της απόλυτης αθωότητας (με μικρές παρεκκλίσεις).

Οι διακρίσεις, οι έπαινοι και οι προοπτικές.

Η αναμονή της αδελφής στις σχολικές διακοπές.

Το σχέδιο και η φυγή για τη μεγάλη πόλη.

Ο αιφνιδιασμός, η δύσκολη προσαρμογή, η ανωνυμία, η συνεσταλμένη υπεροχή, η δειλή ένταξη, η εφηβεία, ο οργασμός της "σκεπαστής".

Η πειθαρχία, ο αμήχανος αυτοπροσδιορισμός, η αποστασιοποιημένη συμμετοχή (ο καθείς και τα όπλα του).

Η πρώτη αποτυχία.

Η συνέχεια της προσπάθειας. Η επανάληψη. Οι πολιτικές εξελίξεις. Η αρχή της συνειδητοποίησης. Το ρόπαλο του Οιδίποδα.

Η δεύτερη προσπάθεια και η δεύτερη αποτυχία.

Η επανάληψη. (αχ αυτή η επανάληψη...)

Η πρώτη φυγή προς το άγνωστο. Το ξένο. Η πολύτιμη εμπειρία, η βαθύτερη γνωριμία, η εδραίωση της φιλίας.

Η κατά λάθος επιτυχία. Η επιστροφή.

Η επανάληψη. (αχ αυτή η επανάληψη...)

Η τρίτη προσπάθεια. Η επιτυχημένη!

Η νέα φυγή, η συθέμελη αλλαγή, η κοινωνική δράση, οι μεγάλες φιλίες, οι έρωτες.

Ο ανοιχτός ορίζοντας.

Τα χρόνια της ώριμης, της αμαρτωλής αθωότητας.

Ο Δρ. Τζέκυλ και ο κος Χαϋντ.

Ο κος Χαϋντ.

Η αγωνία, η απειλή, το τέλος. Τέλος πάντων.

Η φυγή (και πάλι). Το οικείο (πλέον) ξένο. Η αναβάθμιση, η ωριμότητα, η ουσία.

Επιστροφή (και πάλι). Προσπάθεια (και πάλι).

Η μεγάλη -περιφρονημένη- ευκαιρία...

Η θητεία στο κωμικοτραγικό.

Η επιστροφή στον μητρικό κόλπο. Θερμαϊκός.

Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Η συνάντηση. Η επανένταξη.

Η καινούργια, μεγάλη αρχή. Η βουτιά στο καινό. Η βουτιά στο κενό.

Η απεργία των ταξιτζήδων, η επιλογή, η κοινοποίηση, το χρίσμα, οι λοιποί συγγενείς.

Η Σφίγγα του Καϊρου και το Φράγμα του Ασουάν.

Οι νέες προσδοκίες και οι παλιές (παράπλευρες) απώλειες.

Η Μεγάλη Έλευση. Το καθήκον, η ευθύνη, η παιδικότητα (Το πέρασμα από το βίωμα στο θέαμα).

Οι πληκτικές ευθείες και οι λυτρωτικές τεθλασμένες.

Ο φόβος του τερματοφύλακα μπροστά στο πέναλτι.

Ο ίλιγγος της πρώτης επιτυχίας (με την πρώτη).

Η συνέχεια.

Χορεύοντας ροκ σε ναρκοπέδιο. Οι ακίνδυνες εκρήξεις και οι επικίνδυνες αναλαμπές.

Η δικαίωση του Κάφκα, η τιμωρία του Ντοστογιέφσκι, οι προσδοκίες του Ντίκενς. Η λογοτεχνία είναι εδώ. Η ζωή είναι αλλού.

Το αντάμωμα με τους παλιούς φίλους. Μια άλλη επιστροφή. Μια άλλη προσπάθεια αυτοπραγμάτωσης.

Ο λόγος του ειδικού:

“Τα μέρη, να γίνουν όλο”.

Η ερώτηση: “Με τα όνειρα πως ξεμπερδεύεις”;

Στο μεταξύ, ο χρόνος παίρνει (η χάνει) δυο ανάσες.

18 Δεκεμβρίου 1994, 1 Μαρτίου 2013.

Η επανάληψη.

Αχ, αυτή η επανάληψη.

Η συνέχεια.

Ο απολογισμός.

(η σιωπή).

ΥΓ.

Αν επιχειρούσα να πλαισιώσω το παραπάνω κείμενο με εικόνες (κάτι σαν comic) θα χρησιμοποιούσα, ως δάνεια, μερικές πολύ συγκεκριμένες σκηνές από τις παρακάτω ταινίες.

1. Στάλκερ (Α. Ταρκόφσκι)
2. Υποψίες (Α. Χίτσκοκ)
3. Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι (Μ. Μπερτολούτσι)
4. Ο άνθρωπος που ήθελε να γίνει βασιληάς (Τ. Χιούστον)
5. Νευρικός εραστής (Γ. Άλεν)
6. Επάγγελμα ρεπόρτερ (Μ. Αντονιόνι)
7. Στο πέρασμα του χρόνου (Β. Βέντερς)
8. Σκηνές από ένα γάμο (Ι. Μπέργκμαν)
9. Ο άνθρωπος από το Κίεβο (Τ. Φρανκεχάϊμερ)
10. Ο πολίτης Κέην (Ο. Γουέλς).

Επειδή κάτι τέτοιο ήταν πρακτικά αδύνατο, για το συγκεκριμένο χώρο της ανάρτησης (και όχι μόνο), επέλεξα σαν κεντρικό θέμα το «rosebud» (το παιδικό έλκηθρο του Orson Welles στην ταινία του «Ο πολίτης Κέην»).

Σας προσφέρω το μπουμπούκι από το τριαντάφυλλο με την ευκαιρία της επιστροφής μου στην παρέα.

Κρατώ το έλκηθρο για μένα, σαν ένα δωράκι, συμβολικό, για την πορεία 58 χρόνων ζωής, που συμπληρώνονται απόψε.

προβληματα ορθογραφιας

"Η ανάκληση αγρεύει υλικό μέσα από το βασίλειο της ιδιωτικής απουσίας. Όλα "λείπουν" από το παρελθόν τους. Οριστικά και αμετάκλητα. Τους πλάθει αυτό που δεν είναι πια, αυτό που παρήλθε, που δεν μετέχει στο παρόν· κατά συνέπεια η αναδρομή άγεται πριν απ' όλα από τη νοσταλγία - ενίοτε το πένθος για τον απολεσθέντα χρόνο.

..............

Το μέλλον αναμένεται χωρίς να υφίσταται· το παρόν είναι και εν ταυτώ δεν είναι, όσο για το παρελθόν, αποτελεί ένα κοιμητήριο από διαφυγόντα και ανεπίστροφα παρόντα. Τι είναι λοιπόν η περιλάλητη πραγματικότητα; Τριμερής αστάθεια με υπαίτιο το χρόνο;

..............

Δοθέντος ότι μόνο το παρόν συμφύεται με τη ζωή, πάσα ανάμνηση είναι αρωγός του παρόντος αλλά ποτέ σφετερίστριά του.

...............

Μολονότι θέλουμε να μιλήσουμε για επικράτεια της απουσίας, καθώς δεκαετίες ολόκληρες διαλύονται μέσα στο παρελθόν, η δυνατότητα της ανάμνησης δεν το επιτρέπει. Όσο έμπειροι είμαστε μέσα στις καταστάσεις του παρόντος, άλλο τόσο επιδέξιοι αποδεικνυόμαστε στις ανακλήσεις των παρελθόντων νυν. Αυτά είναι η τράπεζα της ψυχής, το μύχιο ταμείο της προσωπικότητας. Κάθε ανάκληση δεν συνιστά συμπτωματικό κυνήγι χαμένων νυν μέσα στο παρελθόν αλλά σύνδεση με τη βαθύτητα του εγώ.

.............

Σε κάθε ανάμνηση ξαναβρίσκουμε μια πτυχή ζωής· κάθε επιστροφή φέρει τη λεία μιας παλαιάς εικόνας· συνεπώς, αν η μνήμη διακατέχεται από ένα στοιχείο ενότητας, αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από το εγώ.

Γι' αυτό και το παρελθόν δεν έχει νόημα ως αυτούσιο μέγεθος παρά μόνο ως αέναος συσχετισμός παρελθόντος-παρόντος.

.............

Με τα χρόνια, καθώς το παρελθόν πληθαίνει και ανατοκίζεται παραπειστικά, γινόμαστε θέλοντας και μη διαχειριστές του. Πλούτος και δυστυχία μαζί, χαρά και απώλεια-δεν έχει σημασία. Το δεδομένο μετράει. Η ζωή που διάβηκε εσωτερικεύεται αυτοσχεδίως, αποκτά ηλικίες που δεν είχε, μονίμως αναμορφώνεται συνοδεύοντας τη συνείδηση και θυμίζοντας ενίοτε τρελό που οδηγεί έναν τυφλό.

...........

Εκεί που η μνήμη συνιστά το χαμένο χρόνο ως ίχνη, εμείς επιθυμούμε να επανέλθει η ίδια η πραγματικότητα ως ατόφια ζωή. Όχι πριν και μετά, όχι πρόσφατο και απώτερο παρελθόν, παρά άμεσο παρόν - όλα τα χρόνια στο νυν.

Η μνήμη κατέχει μονάχα ό,τι χάσαμε. Κι όμως επιστρέφουμε ισοβίως στα χαμένα."

Μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Κ. Παπαγιώργη "ΠΕΡΙ ΜΝΗΜΗΣ", το τελευταίο δώρο μου στο Γιώργο, στη γιορτή του πριν 2 μήνες, τραγικά κατάλληλο σήμερα, 3 μέρες πριν το 40ήμερο μνημόσυνό του.

χρονια πολλα

καλη νηστεια

ευχες

Το φετεινό μήνυμα είναι προσαρμοσμένο (σχεδιαστικά) στο πνεύμα της εποχής ("τα πάνω- κάτω") αλλά η ουσία και ειλικρίνειά του παραμένουν αναλλοίωτες.
Σας εύχομαι ολόψυχα, υγεία (αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση) και αισιοδοξία (για τη συνέχεια)...

η διαδοχη

Τον έβλεπα καθημερινά πηγαίνοντας στο γραφείο μου.

Καθόταν πάντα στο ίδιο παγκάκι, όπου διανυκτέρευε, αφού είχε συμμαζέψει επιμελώς όλη την «οικοσκευή» του και την είχε αποθέσει στο παμπάλαιο ποδήλατό του. Το τελευταίο, αποτελούσε περισσότερο ένα σύντροφο παρά κάποιο μεταφορικό μέσο, αφού τις λιγοστές φορές που τους έβλεπες μαζί στο δρόμο, εκείνος το οδηγούσε πεζός στην πόλη με μια αξιοζήλευτη τρυφερότητα, προσεκτικά και διακριτικά, όπως διακριτική ήταν και η συνολική παρουσία του στο πολυσύχναστο κέντρο της πόλης.

Δεν επαιτούσε. Είχε σχεδόν μόνιμα σκυφτό το κεφάλι και τις λίγες φορές που κάποιος περαστικός του πρόσφερε τον όβολό του, αρκείτο σε μια βιαστική ματιά, χωρίς κουβέντα ή οποιαδήποτε άλλη χειρονομία.

Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν το γεγονός ότι πάντα φορούσε ένα ζευγάρι μεγάλα ακουστικά στ’ αυτιά του. Πολλές φορές αναρωτήθηκα αν, μ’ αυτό τον τρόπο, αναπληρώνει το κενό της επικοινωνίας του με τον κόσμο ή καταφεύγει σ’ ένα πιο μελωδικό κόσμο από αυτόν της καθημερινότητάς του. Δεν απέκλεια, βέβαια, και την πιθανότητα να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, να προστατεύεται δηλαδή από την οποιαδήποτε –έστω και ηχητική- επαφή με τους γύρω του.

Δεν έλυσα ποτέ την απορία μου.

Κάποιο πρωί τον έχασα για πάντα.

Αποτέλεσμα κάποιας «επιχείρησης αρετής» των αρχών ή μοιραία κατάληξη σ’ ένα άλλο κόσμο, όπου η Αρετή θα είχε πιο ουσιαστικό -γι’ αυτόν- περιεχόμενο;

Σήμερα, περνώντας από το ίδιο μέρος, είδα στο παγκάκι, να κάθεται ένας νεαρός, από αυτούς που η κοινωνία μας χαρακτηρίζει ως «προβληματικούς», φορώντας ένα μεγάλο ζευγάρι ακουστικά...

η πεινα

Ήμουν μαθητής στο γυμνάσιο, όταν την είδα για πρώτη φορά.

Με συγκλόνισε η ιστορία της, με συνεπήρε η (θεατρική) αφήγησή της, με γοήτευσε η ανεπανάληπτη ερμηνεία του ήρωά της.

Μια μοναδική, ποιοτική ταινία, ένα από τα κλεφτά φιλιά ζωής στα σκοτεινά χρόνια της εφταετίας.

Τα χρόνια πέρασαν. Μέσα σ’αυτά που άλλαξαν, ήταν και ο προσανατολισμός της ελπίδας προς ένα μέλλον με υποσχέσεις για «μια καλύτερη ζωή»... Μοιραία το θέμα της ταινίας άρχισε να ξεθωριάζει, να φαντάζει μακρινό, ξεπερασμένο, ξένο. Κάτι σαν υπόθεση ενός ξεχασμένου παρελθόντος.

Επειδή, όμως, η ιστορία (σε πείσμα των προβλέψεων) ακροβατεί διαγράφοντας κύκλους και επιστροφές πισωγυρίσματα και επαναλήψεις, το ζήτημα που απασχόλησε τον Κνουτ Χάμσουν εδώ και δυο αιώνες έμελε να έχει την (τραγική) θέση του και στη σημερινή επικαιρότητα.

Διάλεξα, λοιπόν, να (ξανα)δώ τη συγκεκριμένη ταινία του Κάρλσεν παρέα με την κόρη μου, με την ελπίδα ότι και γι’ αυτήν η «Πείνα» θα αποτελεί μετά από χρόνια μια ποιοτική ανάμνηση και μόνο. Ευχόμενος, δηλαδή να μη γίνει και η ίδια μάρτυρας κάποιων εικόνων σαν και αυτές που σχολιάσαμε μαζί, παρατηρώντας τη δραματική προσπάθεια του ήρωα να αντιμετωπίσει με απίστευτα αξιοπρεπή τρόπο το πρωτόγονο αίσθημα μιας απόλυτης, αφόρητης, ολοκληρωτικής πείνας.

Στα σχόλια που συνόδεψαν το τέλος της προβολής στάθηκα, κυρίως, στην επισήμανση της θαυμαστής (στα όρια της υπερβολής) συνέπειας του ήρωα στις αμετακίνητες ηθικές αξίες του, σε όλη τη διαδρομή αναζήτησης ενός τρόπου να ικανοποιήσει την πείνα του. Η καθημερινή πρακτική διαχείρισης μιας ανελέητης πραγματικότητας δεν στέκεται εμπόδιο στη διατήρηση μιας ανόθευτης ηθικής συμπεριφοράς, που εκφράζεται είτε με την υπόσχεση να βοηθήσει οικονομικά μια (λιγότερο εξαθλιωμένη) γριούλα, είτε με την επίθεση που εξαπολύει σ’ ένα υπάλληλο καταστήματος, που από λάθος του προσφέρει ρέστα από μια συναλλαγή που δεν πραγματοποίησε.

Στάθηκα σ’ αυτό -κυρίως- το σχόλιο, διότι πολύ φοβούμαι ότι στην (απευκταία) περίπτωση που σκηνές σαν κι’ αυτές που έζησε ο ήρωας του Χάμσουν, αρχίζουν να πληθαίνουν (διότι υπάρχουν ήδη) στην καθημερινότητά μας, η μεγάλη διαφορά θα συνίσταται στο γεγονός ότι δεν θα βιώνονται σ’ ένα πλαίσιο (στοιχειώδους) αξιοπρέπειας και ηθικής αλλά μέσα σ’ ένα περιβάλλον ανταγωνιστικότητας, με κυρίαρχο το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».

Η ηθική, άλλωστε είναι σχετική έννοια και νοηματοδοτείται – συνήθως – με γεμάτο στομάχι, αφού στην αντίθετη περίπτωση όλα(;) μπορούν να νομιμοποιηθούν...

ΥΓ. «Όταν όμως» (όπως επισημαίνει ο Θανάσης Μπαντές) «η εξαθλίωση νομιμοποιεί ακραίες συμπεριφορές τότε νομιμοποιεί και ακραίες ιδεολογίες. Υπό αυτή την έννοια δεν είναι τυχαίο που ο Χάμσουν κατέληξε οπαδός του Χίτλερ, ούτε είναι τυχαίο ότι ο Χίτλερ ξεπήδησε από ένα εξαθλιωμένο λαό και η επικαιρότητα των παραπάνω δεν χρειάζεται ιδιαίτερες επεξηγήσεις».